ضرورت نظارت بر  فعالیت ناشران کتابساز

علیرضا رئیس‌دانا، مدیر انتشارات نگاه

نزدیک به 50سال از عمر انتشارات نگاه می‌گذرد؛ 50سال نشیب و فراز، 50سال روزهای خوش و سخت. در این سال‌ها آموخته‌ام که روزهای سخت، مردِ سخت می‌خواهد. سختی‌های دوران انقلاب و دهه60 و جنگ و حال هم تحریم و کمبود کاغذ. در این سال‌های اخیر هم شیوع کرونا به این وضعیت بد دامن زد و بر دیگر مشکلات کاغذ اضافه شد. شاید برای بسیاری افراد، این سؤال مطرح باشد که مشکلات حوزه کاغذ چیست؟ بنابراین باید درباره کاغذ و مشکلات حاشیه‌ای آن صحبت کرد تا همگان بدانند که فعالان این حوزه با چه فراز و نشیب‌هایی دست‌وپنجه نرم می‌کنند. صحبت از مشکلات و حواشی شد، اما باید درنظر داشت که مشکلات حاشیه‌ای، بر متن و اصل مشکلات می‌چربد. فقط کافی است که چند پرسش مطرح کنیم تا وضع حاضر بر حوزه نشر روشن شود. نخستین نکته‌ای که می‌توان در این خصوص به آن اشاره کرد، مربوط به توزیع کاغذ، مبتنی بر سهمیه‌بندی است. حال پرسش اینجاست که این نظام توزیع از منطقی درست پیروی می‌کند؟ اصلا بیایید برای لحظه‌ای نظام نظارتی را کنار بگذاریم.
 ما در کشورمان بیش از 16هزار ناشر داریم؛ 16هزار ناشری که در حقیقت کمتر از یک‌درصد آنها فعال هستند و کتاب منتشر می‌کنند. الباقی چه می‌کنند؟ این ناشران اغلب با مجوز نشرشان کارهایی غیر از چاپ کتاب می‌کنند. اگر هم کتابی منتشر می‌کنند، معمولا کپی است و از روی دست دیگر ناشران اقدام به کتابسازی می‌کنند. رسیدگی به این امر نیازمند نظارتی دقیق است. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی همچنان که بر محتوای کتاب‌ها نظارت دارد، باید به شکل جدی‌تر به این حوزه وارد شود و بر فعالیت این دسته از ناشران نظارت دقیق داشته باشد. متأسفانه ما به ناشرانی که به‌معنای واقعی کلمه کتاب منتشر می‌‌کنند همان نگاهی را داریم که به ناشران کتابساز داریم. حتی گاهی به ناشران بزرگ که تعداد عناوین کتاب‌هایشان بسیار زیاد است و احتمالا کتاب‌هایی حجیم هم دارند، انگ کتابسازی می‌‌زنند. نمی‌خواهم وارد جزئیات و سوءاستفاده از همین سهمیه‌بندی‌ها بشوم. بخش دیگری از مشکلات نیز تا حدودی بیرون از حوزه نشر است. تحریم و نوسان قیمت و عدم‌قطعیت درباره آینده باعث شده واقعا کسی نتواند برنامه‌ریزی درستی داشته باشد. از سویی همه این موارد باعث شده قیمت کاغذ هرگز تثبیت نشود و نوسان داشته باشد.
تصورم بر این است که اگر وضعیت کاغذ تثبیت شود و قیمت مشخصی داشته باشد، باز می‌توان برنامه‌ریزی درستی در این حوزه کرد. از طرفی، سوای مشکلات تولید کاغذ در ایران، تولیدکنندگان کاغذ نیز احتمالا ترجیح می‌دهند کاغذ را صادر کنند و رقم قابل‌توجهی از این صادرات دریافت کنند. به هر حال، وضعیت موجود پیچیده‌ است و سرپا نگه‌داشتن نشر، به‌خصوص ناشران بزرگ، ‌کاری سخت است. چون همه می‌دانیم که در اوضاع سخت، نهادهای بزرگ در معرض آسیب بیشتری هستند. بنابراین نیاز است که هم تدابیر ارزنده و مناسبی درخصوص مشکلات کاغذ و حوزه نشر اتخاذ شود و هم در مقابل مشکلات صبوری پیشه کرد تا به روزهای خوب و فارغ از هر نوع مشکلات رسید. در روزهای سخت گذشته هم با صبر و هر مشقتی که بود، خودمان را حفظ کردیم. در واقع در هیچ زمانی دست از تلاش برنداشته و این خودپایی فعال بوده و ما هرگز از پای ننشسته‌ایم. اکنون هم روال بر همین سبک و سیاق است و فعالانه در تکاپوییم تا به فعالیت‌مان ادامه بدهیم و مطمئنم مشکلات کاغذ هم مرتفع خواهد شد. در واقع، شخصا به گشایش در روزهای آینده امیدوارم.